Overgewicht

Inhoudsopgave

Overgewicht

Wat is overgewicht?

Overgewicht en obesitas (ernstig overgewicht) ontstaan als de hoeveelheid energie die iemand binnenkrijgt via eten en drinken voor een langere tijd hoger is dan het lichaam verbrandt. Bij overgewicht en obesitas is er te veel overtollig vet in het lichaam opgeslagen, wat uiteindelijk kan leiden tot gezondheidsproblemen.

Hoe ontstaat overgewicht

Er zijn verschillende factoren die bij kunnen dragen aan het ontstaan van overgewicht en de moeite om gewicht te verliezen. Dit zijn de obesogene omgeving, individuele oorzaken en genetische invloeden.

Als energierijk voedsel overal en de hele dag door verkrijgbaar is, is de verleiding om te veel en te vaak te eten en te drinken is daardoor groot. Daarnaast is de noodzaak om te bewegen minder, doordat het openbaar vervoer beschikbaar is.

Oorzaken van overgewicht

Iedereen komt om andere redenen aan, bijvoorbeeld door te veel (ongezond) eten en drinken:

Te grote porties eten.
Te veel voedingsmiddelen en/of maaltijden eten met een hoge energiedichtheid.
Te veel snoepen en snacken.
Te veel suikerhoudende dranken drinken zoals frisdrank en sap.
Te veel alcohol drinken. Alcoholische dranken bevatten veel calorieën. Te veel alcohol kan daarom leiden tot overgewicht.
Eten terwijl je wordt afgeleid (denk aan televisiekijken tijdens het eten) kan ervoor zorgen dat je meer eet dan je lichaam nodig heeft.
Minder bewegen en sporten, bijvoorbeeld door ziekte, blessure of tijdgebrek.
Verandering van leefstijl door samenwonen, kinderen krijgen, werkloosheid of pensionering.
Stoppen met roken. Toch is stoppen met roken erg belangrijk voor de gezondheid, dus is het aan te raden om indien nodig pas na het stoppen met roken aan de slag te gaan met gewichtsverlies. Een huisarts kan doorverwijzen naar een cursus stoppen met roken.
Na een zwangerschap kan het lastig zijn om weer terug op het gewicht te komen van voor de zwangerschap, vooral wanneer je meer in gewicht aankomt dan nodig is.
Er zijn bepaalde soorten medicijnen die gewichtstoename als bijwerking kunnen hebben
Mentale problemen, zoals onverwerkte ervaringen en mentale trauma’s, kunnen eetbuien veroorzaken. Daarnaast lijkt een verband te bestaan tussen depressie/depressieve klachten en overgewicht.

Genetische invloed op overgewicht

Gewicht wordt mede bepaald door aanleg in de familie. Mensen met een aanleg tot obesitas komen gemakkelijker aan als ze veel eten en weinig bewegen. Ook is het voor hen mogelijk moeilijker om dit gewicht weer kwijt te raken.

De rol van slaap en stress bij overgewicht

Een tekort aan slaap hangt mogelijk samen met overgewicht, onder andere doordat weinig of slechte slaap invloed kan hebben op je energie-inname en daardoor op je lichaamsgewicht. Ook langdurige stress (chronische stress) hangt mogelijk samen met overgewicht door meer vetopslag in de buik, veranderde voedselvoorkeuren en omdat stress leidt tot minder lichaamsbeweging. Omgekeerd zorgen overgewicht en obesitas ook voor lichamelijke en psychische stress.

Wanneer heb je overgewicht?

De BMI is een maat voor het gewicht in verhouding tot lichaamslengte. De BMI wordt berekend door het gewicht in kilo’s te delen door het kwadraat van de lengte in meters. Stel je weegt 80 kilo en je lengte is 1,70 meter. Dan is je BMI 80/(1,70×1,70) = 27,7.

Voor overgewicht gelden verschillende grenzen:

Kinderen, 2-18 jaar: Voor kinderen gelden andere grenzen voor overgewicht en obesitas dan voor volwassenen. Kinderen zijn in de groei en daarom zijn lengte, gewicht en dus ook de BMI afhankelijk van de leeftijd. Er zijn voor de leeftijdscategorieën 2 tot en met 18 jaar nationale afkapwaarden voor jongens en meisjes vastgesteld.
Volwassenen, 19 tot 70 jaar: is sprake van overgewicht bij een BMI van 25-29,9 en obesitas bij een BMI van 30 of hoger als obesitas. Er zijn een aantal uitzonderingen:
- - Mensen van Aziatische afkomst (Zuid-Azië, Indonesië, China en Japan) hebben een hogere vetmassa bij een vergelijkbare BMI. Dit geldt ook voor mensen uit Suriname en de Antillen met een Aziatische achtergrond. Daarom geldt voor hen een BMI van 25 voor overgewicht en 27,5 voor obesitas.
  - De BMI lijkt minder betrouwbaar als je klein of juist lang bent.
  - De BMI is geen betrouwbare maat wanneer je zwanger bent of borstvoeding geeft.
Ouderen van 70 jaar en ouder: een BMI van meer dan 28 betekent overgewicht.

Middelomtrek belangrijk bij vaststellen gezondheidsrisico’s

Het nadeel van BMI is dat er geen rekening gehouden wordt met de vetverdeling over het lichaam. Vandaar dat de middelomtrek een belangrijke aanvullende maat is om het gezondheidsrisico in te schatten.

Naast de BMI wordt ook de middelomtrek als maat voor de vetverdeling gebruikt. Vet in en rond de buik is namelijk nadelig voor de gezondheid. Is er sprake van overgewicht, maar een gezonde middelomtrek? Dan adviseren we om voor de zekerheid een afspraak bij de huisarts te maken om het risico op ziekte te controleren.

	MIDDELOMTREK MANNEN	MIDDELOMTREK VROUWEN
VERHOOGD	OMTREK TUSSEN 94 EN 102 CM	OMTREK TUSSEN 80 EN 88 CM
TE HOOG	OMTREK GROTER DAN 102 CM	OMTREK GROTER DAN 88 CM

Kinderen, volwassenen van 70 jaar en ouder en etniciteit

Bij kinderen wordt de middelomtrek alleen gebruikt om het effect van een eventuele behandeling in kaart te brengen. Voor volwassenen van 70 jaar en ouder zijn er aanwijzingen dat de standaard afkappunten voor de middelomtrek te laag zijn en dus voorzichtig geïnterpreteerd moeten worden. Er is onvoldoende consensus over specifieke afkappunten bij ouderen. Net als bij de BMI zijn er aanwijzingen dat er lagere afkappunten gelden voor mensen van Zuid-Aziatische, Chinese en Japanse afkomst. Voor deze mensen wordt voor mannen een middelomtrek van meer dan 90 cm als te hoog gezien, voor vrouwen geldt dit bij een middelomtrek van meer dan 80 cm.

Wat zijn gezondheidsrisico’s bij overgewicht?

Overgewicht verhoogt het risico op aandoeningen als:

diabetes type 2 (suikerziekte)
hoge bloeddruk en Hartziekten en hoge bloeddruk Nederlands
metabool syndroom.
verschillende vormen van kanker waaronder kanker van de slokdarm, dikke darm, alvleesklier, nieren, borst, baarmoeder en eierstokken
galstenen
gewrichtsontstekingen en –slijtage
ademhalingsproblemen
menstruatiestoornissen
vruchtbaarheidsproblemen
psychische problemen
bij ouderen: meer kans op mobiliteitsbeperkingen en beperkingen in het dagelijks functioneren

Mensen met overgewicht hebben meer gezondheidsrisico’s dan mensen met een gezond gewicht. Naarmate het overgewicht ernstiger is, ontstaan er meer en ernstigere gezondheidsproblemen. Mensen met veel buikvet hebben een extra hoog gezondheidsrisico. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat hoe langer je overgewicht hebt, hoe hoger je risico op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten en diabetes type 2 is.

Behandeling van overgewicht

Hoe voorkom je overgewicht?

Gezond eten en voldoende bewegen spelen een belangrijke rol in het voorkomen van overgewicht en het behouden van een gezond gewicht. Voor mensen die zijn afgevallen en op gewicht willen blijven wordt aangeraden om ten minste 60 minuten per dag matig of zwaar actief te bewegen. Iemand die is afgevallen moet een nieuwe balans zoeken waarmee het gewicht stabiel blijft en extra bewegen. En dat voor de rest van uw leven.

Overgewicht (BMI 25-29,9) zonder bijkomende gezondheidsproblemen

Volwassenen tussen de 19-69 jaar met matig overgewicht zonder bijkomende gezondheidsproblemen (denk aan een te hoge bloeddruk, een te hoog cholesterol of (pre-)diabetes) kunnen zelf proberen gewicht te verliezen en het behaalde lagere gewicht te behouden. Gezondheidsrisico’s van overgewicht verminderen al door 5 tot 10% af te vallen.

De basis voor gezond afvallen is op een gezonde manier minder eten in combinatie met meer bewegen. Wanneer dit niet lukt, of bij terugval, raden we aan om te overleggen met huisarts wat de beste aanpak is.

Overgewicht (BMI 25-29,9) met bijkomende gezondheidsproblemen en obesitas (BMI ≥30)

Volwassenen tussen de 19-69 jaar met overgewicht in combinatie met een verhoogde middelomtrek, een te hoog cholesterol, hoge bloeddruk, (pre-)diabetes, hart- en vaataandoeningen, slaapapneu en/of artrose krijgen het advies om niet zelf af te gaan vallen, maar naar de huisarts te gaan. Ditzelfde geldt voor mensen met obesitas (BMI ≥30), ongeacht of er wel of geen sprake is van bijkomende gezondheidsproblemen. In overleg met de huisarts wordt gekeken naar mogelijke oorzaken en worden vervolgstappen afgesproken.

Medicatie en een operatie

Het inzetten van medicatie gaat altijd in overleg met de arts die betrokken is bij de behandeling en is ter ondersteuning van de behandeling. Een operatie is de laatste stap die genomen wordt in de behandeling van obesitas. Voordat de operatie plaatsvindt, wordt er uitvoerig gescreend of iemand in aanmerking komt voor een operatie.

Overgewicht bij kinderen 2-18 jaar

Wanneer een kind overgewicht of obesitas heeft is het belangrijk om niet zelf aan de slag te gaan met afvallen. Kinderen zijn namelijk in de groei en ontwikkelen zich volop, waarvoor voldoende energie en voedingsstoffen nodig zijn. De behandeling van overgewicht bij kinderen moet daarom altijd gebeuren via de huisarts, het consultatiebureau of de schoolarts die kunnen doorverwijzen naar de juiste hulp.

Overgewicht bij ouderen van 70 jaar en ouder

Ouderen van 70 jaar en ouder krijgen pas het advies om af te vallen bij een BMI van 30 of hoger én als gewichtsverlies kan helpen om gezondheidsproblemen te verminderen. Gewichtsverlies gaat namelijk samen met verlies van spiermassa. Bij het verlies van spiermassa gaat ook spierkracht verloren. Daardoor kan bewegen lastiger worden en neemt het risico op vallen toe. Het is belangrijk dat mensen van 70 jaar en ouder via de huisarts de juiste begeleiding zoeken om af te vallen. De huisarts kan inschatten of gewichtsverlies verstandig is en doorverwijzen naar de juiste zorgverlener.

Bron: Voedingscentrum